تألیفات رجالی قرن سومتالیفات رجالی قرن سوم هجری تا بیست و شش مورد بیان شده است. فهرست مندرجات۲ - کتاب الرجال کتانی ۳ - رجال محمد بن عمر الواقدی ۴ - کتاب الرجال ابن فضال ۵ - رجال ابن محبوب ۶ - المشیخة ابن محبوب ۷ - معرفة رواة الاخبار ۸ - المشیخه رواجینی ۹ - رجال یعقوب بن شیبة ۱۰ - رجال ابو زرعه رازی ۱۱ - رجال البرقی ۱۲ - کتاب التاریخ برقی ۱۳ - کتاب الرجال برقی ۱۴ - مناقب الرجال اشعری ۱۵ - تاریخ الرجال عقیقی ۱۶ - الجرح و التعدیل ۱۷ - معرفة الرجال جرجانی ۱۸ - رجال علی بن الحکم ۱۹ - من روی الحدیث من آل اعین ۲۰ - کتاب الرجال ابن فضال ۲۱ - معرفة الناقلین ۲۲ - الممدوحین و المذمومین جراذینی ۲۳ - النوادر عن الرجال ۲۴ - الممدوحین و المذمومین کرخی ۲۵ - کتاب المحدثین ۲۶ - کتاب الرجال یقطین ۲۷ - پانویس ۲۸ - منبع ۱ - رجال ابی منذرسائب کلبی، هاشم بن محمد (م ۲۰۶ ق) مؤلف رجال ابی المنذر هاشم بن محمد بن السائب الکلبی می‌باشد. در رجال النجاشی، در شرح حال این مؤلف، فهرست آثار وی آمده است؛ اما عنوان این کتاب در این فهرست، موجود نیست. ۲ - کتاب الرجال کتانیکتانی، عبدالله بن جبله (م ۲۱۹ ق). مؤلف کتاب الرجال می‌باشد. سید حسن صدر در تاسیس الشیعه می‌گوید که این، اولین کتابی است که در رجال، تالیف شده است و محقق تهرانی می‌گوید که اولین مؤلف رجال در اسلام، عبیدالله بن ابی رافع، کاتب امیرمؤمنان است. شیخ طوسی در الفهرست ، نام این کتاب را در فهرست آثار این مؤلف آورده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابن جبلة الکنانی و نیز با عنوان رجال عبدالله معرفی نموده است. ۳ - رجال محمد بن عمر الواقدیواقدی، محمد (۱۳۰ - ۲۰۷ ق) مؤلف رجال محمد بن عمر الواقدی می‌باشد. ۴ - کتاب الرجال ابن فضالابن فضال، حسن بن علی (م ۲۲۴ ق) مؤلف کتاب الرجال می‌باشد. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابن فضال الکبیر فهرست نموده است و اشاره می‌نماید که ظاهر آن است که این کتاب، نزد نجاشی موجود بوده است. ۵ - رجال ابن محبوبسراد بجلی، حسن بن محبوب (۱۴۹ - ۲۲۴ ق) مؤلف رجال ابن محبوب است. ۶ - المشیخة ابن محبوبالمشیخه نیز جزء کتب رجالی قرن سوم می‌باشد. محقق تهرانی در الذریعة و ابن شهرآشوب در معالم العلماء نام این کتاب را آورده‌اند. ۷ - معرفة رواة الاخبارمعرفة رواة الاخبار نیز یکی دیگر از کتب رجالی است. محقق تهرانی در مصفی المقال [۱۵]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال، ص۱۲۸.
از این کتاب نام برده است.۸ - المشیخه رواجینیرواجینی، عباد بن یعقوب (م ۲۵۰ ق) مؤلف المشیخه در قرن سوم است. شیخ طوسی در الفهرست، ضمن شرح حال این شخصیت آورده است که وی، عامی مذهب است و از مشیخه وی، نقل قولی آورده است. محقق تهرانی در الذریعة نام این کتاب را فهرست نموده است. ۹ - رجال یعقوب بن شیبةیعقوب بن شیبه (۱۸۰ - ۲۶۲ ق) مؤلف تسمیة من روی عن امیرالمؤمنین علیه‌السّلام من اصحابه است. نجاشی و شیخ طوسی، وی را از عامه دانسته‌اند. در رجال النجاشی در شرح حال وی، ذکری از این تالیف نیامده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال یعقوب بن شیبة فهرست نموده است. ۱۰ - رجال ابو زرعه رازیرازی، ابو زرعه (۲۰۰ - ۲۶۴ ق) صاحب ذکر من روی عن جعفر بن محمد علیه‌السلام من التابعین وقاربهم است. این کتاب، مشتمل بر فهرست راویانی است که از امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) روایت نقل کرده‌اند. در رجال النجاشی در شرح حال ابان بن تغلب، از این کتاب نقل قول شده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابی زرعة الرازی و با عنوان موجود در رجال النجاشی فهرست نموده است. ۱۱ - رجال البرقیبرقی، احمد بن محمد بن خالد (م ۲۷۴ یا ۲۸۰ ق) صاحب رجال البرقی. (تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة القیوم، ۱۴۱۹ ق، ۱۹۰ ص، اول/ تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ ش.) این کتاب در قسمت اول کتاب الرجال ابن داوود ، آمده است. این کتاب، مشتمل بر فهرستی از اسامی راویان هر یک از معصومان (علیهم‌السّلام) است که به ترتیب اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) تا اصحاب امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) تنظیم شده است. دسته بندی اسامی راویان هر یک از معصومان (علیهم‌السلام)، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده‌اند و در فهرست اسامی اصحاب هر یک از ائمه (علیهم‌السلام)، در ابتدا اصحابی که امام سابق را درک کرده‌اند، آورده شده است و در پایان، اسامی زنان راوی از معصومان (علیهم‌السلام). در آخر کتاب، فهرست اسامی دوازده نفر از منکران ابوبکر، آورده شده است. محقق در مقدمه، زندگی نامه مؤلف و فهرستی از مشایخ و راویان وی را آورده است. در رجال النجاشی ، این کتاب با عنوان کتاب الطبقات و در الفهرست شیخ طوسی با عنوان کتاب طبقات الرجال آمده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال البرقی الصغیر و نیز با عنوان‌های کتاب الطبقات و طبقات الرجال فهرست نموده است. ۱۲ - کتاب التاریخ برقیکتاب التاریخ برقی مرحوم نجاشی در رجال النجاشی ، نام این کتاب را در فهرست آثار این مؤلف آورده است. ۱۳ - کتاب الرجال برقیکتاب دیگر احمد بن محمد بن خالد برقی کتاب الرجال می‌باشد. ۱۴ - مناقب الرجال اشعریاشعری قمی، محمد بن احمد بن یحیی (م ۲۸۰ ق) صاحب مناقب الرجال است. شیخ طوسی در الفهرست ، کتاب نوادر الحکمه را از جمله آثار این مؤلف شمرده است که مشتمل بر چند کتاب از جمله مناقب الرجال است. در رجال النجاشی ، در شرح حال این مؤلف، به کتاب نوادر الحکمة اشاره شده است؛ اما نامی از کتاب مناقب الرجال آورده نشده است. محقق تهرانی، کتاب مناقب الرجال را در الذریعة با عنوان رجال محمد بن احمد بن یحیی الاشعری و نیز با عنوان مناقب الرجال هم فهرست نموده است. ۱۵ - تاریخ الرجال عقیقیعلوی عقیقی، احمد بن علی بن محمد (م ۲۸۰ ق) صاحب کتاب تاریخ الرجال است. محقق تهرانی در الذریعة این کتاب را با عنوان تاریخ الرجال و نیز با عنوان رجال العقیقی هم فهرست نموده است. ابن شهر آشوب در معالم العلماء ، نام این کتاب را در فهرست آثار این مؤلف آورده است. ۱۶ - الجرح و التعدیلمروزی بغدادی، عبدالرحمان بن یوسف بن سعید خراش (م ۲۸۳ ق) صاحب الجرح و التعدیل است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابن خراش و نیز با عنوان رجال عبدالرحمان و نیز در مستدرکات الذریعة با عنوان الجرح و التعدیل، فهرست نموده است. ۱۷ - معرفة الرجال جرجانیجرجانی، احمد بن داوود (زنده در قبل از ۲۹۸ ق) مؤلف معرفة الرجال است. در رجال النجاشی نام این مؤلف با عنوان «ابو یحیی الجرجانی» و بدون معرفی این کتاب، آمده است. شیخ طوسی در الفهرست ، شرح حال این مؤلف را با عنوان «احمد بن داوود الفزاری» ذکر کرده و در آخر آورده است: «ذکره الکشی فی (کتابه فی) معرفة الرجال» که ظاهرا از این عبارت مشخص نمی‌شود که این مؤلف، کتابی با عنوان معرفة الرجال داشته است. ۱۸ - رجال علی بن الحکمنخعی انباری، علی بن حکم (ق ۳) صاحب رجال علی بن الحکم می‌باشد. محقق تهرانی در الذریعة، این کتاب را با عنوان رجال علی بن الحکم معرفی نموده است. در کتاب لسان المیزان، شرح حال بعضی از رجال شیعه از این کتاب نقل شده است، مانند: شرح حال حسان بن ابی عیسی صیقلی با عنوان مصنفی الشیعة و در شرح حال ابراهیم بن سنان و ابراهیم بن عبد العزیز با عنوان رجال الشیعة. ۱۹ - من روی الحدیث من آل اعینابن حجاج ، ابو عبدالله (ق ۳) مؤلف رجال من روی الحدیث من آل اعین است. [۵۱]
رازی، احمد بن محمد، رسالة ابی غالب الزراری، ص۱۲۷.
در رسالة ابی غالب الزراری که مؤلف، آن را برای نوه‌اش در معرفی خود و خاندان اعین نوشته، آورده است که ابو عبدالله بن حجاج، از راویان حدیث است. وی کتابی را که در بردارنده مشخصات شصت نفر از راویان حدیث از آل اعین است، تالیف کرده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابی عبدالله الحجاج، معرفی نموده است. ۴ - کتاب الرجال ابن فضالابن فضال، علی بن حسن بن علی (۲۰۶ - ق ۳) صاحب کتاب الرجال است. مرحوم نجاشی در رجال النجاشی ، از این کتاب نام برده است. محقق تهرانی در الذریعة ، نام این کتاب را با عنوان رجال ابن فضال الصغیر، فهرست نموده است. ۲۱ - معرفة الناقلینبلخی، نصر بن صباح (ق ۳) صاحب رجال معرفة الناقلین است. در رجال الکشی، از این کتاب، نقل‌های بسیاری آمده است. علامه تهرانی در الذریعة از این کتاب نام برده و این کتاب را با عنوان رجال الشیخ ابی القاسم نصر بن صباح البلخی هم فهرست نموده است. ۲۲ - الممدوحین و المذمومین جراذینیجراذینی، علی بن عباس (ق ۳) مؤلف الممدوحین و المذمومین است. این کتاب را احمد بن حسین بن عبید الله غضایری در ذیل نام این مؤلف، آورده است. ۲۳ - النوادر عن الرجالکاهلی ، جعفر بن عبد الرحمان (ق ۳) صاحب النوادر عن الرجال می‌باشد. محقق تهرانی در کتاب مصفی المقال [۶۱]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال، ص۱۰۶.
متذکر شده است که از میان نوادر بسیاری که فهرست آنها موجود است، تنها «نوادر ابان بن محمد البجلی» و «نوادر جعفر بن عبد الرحمان الکاهلی» مقید به «عن الرجال» شده‌اند و این به جهت شباهت این دو کتاب با مشیخه است. وی نیز در الذریعة این کتاب را با عنوان النوادر عن الرجال فهرست نموده است.۲۴ - الممدوحین و المذمومین کرخیکرخی، محمد بن عبدالله بن مهران (ق ۳) نیز صاحب کتابی با عنوان الممدوحین و المذمومین است. این کتاب، مشتمل بر فهرستی از رجال ممدوح و مذموم است. علامه تهرانی در الذریعة از این کتاب نام برده و نیز این کتاب را با عنوان رجال محمد بن عبدالله بن مهران الکرخی هم فهرست نموده است. ۲۵ - کتاب المحدثینمستعطف ، عیسی بن مهران (ق ۳) مؤلف کتاب المحدثین است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان کتاب المحدثین و در کتاب مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال [۶۹]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال، ص۳۴۵.
، این کتاب را با عنوان المحدثون و نیز با عنوان رجال ابی موسی عیسی بن مهران المستعطف فهرست نموده است.۲۶ - کتاب الرجال یقطینیقطین ، محمد بن عیسی بن عبید (ق ۳) صاحب کتاب الرجال می‌باشد. شیخ طوسی در الفهرست شرح حال این مؤلف را بدون ذکر نام این کتاب، آورده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابن یقطین و نیز با عنوان رجال الشیخ ابی جعفر محمد بن عیسی الیقطینی فهرست کرده است. ۲۷ - پانویس۲۸ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله، «تألیفات رجالی قرن سوم». رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|